Crnogrorci i Srbi su dva posebna, istorijski formirana naroda, odnosno, dvije povijesno utemeljene nacije u dvijema posebnim nacionalnim državama. Vizantijski izvori sve južnoslovenske narode nazivaju Skiti, Varvari, Vlasi, Iliri, Slavjani i Dalmatinci, a njihove zemlje Ilirije, Sklavije, Skitije, Tribalije i Vlahije.^[1] Iz tih slovenskih plemena doseljenih sa različitih prostora i u različitim vremenskim intervalima na Balkansko Poluostrvo nastale su dvije južnoslovenske države Crna Gora i Srbija na posebnim istorijskim teritorijama. U tim državama tokom istorijskog razvoja nastaju dvije zasebne nacije – Crnogorci i Srbi.

Dukljanski Sloveni preci današnjih Crnogoraca

Crnogorci potiču od dukljanskih Slovena i tako se imenuju još od prvih Crnojevića. Crnogorska država Duklja / Zeta je nastala krajem X i početkom XI vijeka, a crnogorska etnička forma je uobličena sredinom XV vijeka od većinskih slovenskih plemena doseljenih iz Polablja početkom VI vijeka na prostor Duklje i prijeslovenskih romanizovanih plemena – Kelta, Tračana, Ilira i drugih. Ime dobijaju po etnonimu “Crnogorci” (“Crnobrđani”), izvedenom iz imena države (Crna Gora, Montenegro). Vizantijski car i istoričar, autor najstarije istorije južnoslovenskih naroda Konstantin Porfirogenit piše da Duklju “ne naseliše ni Srbi, ni Hrvati, već grupacija Slovena, krenula u veliku seobu iz Polablja”. Potom navodi da se Hrvati, Srbi, Zahumljani, Travunjani, Konavljani, Dukljani i pagani… još od vladavine Iraklija, cara Romeja (610-614), “odvojiše od Carstva Romeja, postadoše samostalni i nezavisni ne pokoravajući se nikome. Ova plemena, kako kažu, nemaju arhonte (kneževe), već samo starce župane, na isti način kao i ostale Sklavinije”. Ova plemena zbaciše sa sebe “davnašnju vlast Romeja i postadoše samoupravni i samostalni, pokoravajući se isključivo svojim arhontima”.

Konstantin Porfirogenit razlikuje južnoslovenske narode i uočava da su Srbi i Dukljani (Crnogorci) dva posebna naroda, dok srpski istoričari ne žele da budu tako eksplicitni.^[2] Sima Ćirković primjećuje da vizantijski car Konstantin VII Porfirogenit “ne zbraja Dukljane u Srbe”. On konstatuje da “nema istorijskih dokaza o zajedništvu prostora koji se pripisuje Srbima”.^[3]

Špiro Kulišić uočava da Konstantin VII Porfirogenit, u djelu De administrando imperio (O upravljanju carstvom, glava 32.) ne pominje Dukljane među teritorijama koje car Iraklije dade Srbima.^[4] Prof. dr Georgije Ostrogorski opširno piše o Dukljanima i njihovim ustancima protiv Vizantije 1035. i 1042. godine i o knezu Vojislavu, ali nigdje ne navodi da su Dukljani (Crnogorci) Srbi (Rašani).^[5]

Barski nadbiskup Grgur Grizogono rodom iz Zadra poznatiji kao pop Dukljanin u svom djelu Regnum sclavorum (Kraljevstvo Slovena), kasnije nazvanom Ljetopis popa Dukljanina (sa kraja XII vijeka) pominje župe koje su na teritoriji Crne Gore (Luška, Podluška, Gorska, Prapratna, Crmnica, Grbalj, Budva, Rudine, Risan, Dračevica, Onogošt, Morača, Komarnica, Plav i Gusiemo (Gusinje). Stefana Maramontea, sina Konstantina Balšića, još 1042. godine Dubrovčani nazivahu Stefano Zarnogoraz (Stefan Crnogorac).

Sreten Zeković predočava zapis iz 1522. godine u kojem se pominje izvjesni Petar Čudra, sin Radovanov, iz Paštrovića, čovjek “crnogorskog naciona”. Zeković navodi i ugravirani tekst na jednoj sablji iz 1766. godine, koji glasi: “Sie nož Đoka Radonjića, guvernadura vse crnogorske nacije”.^[6] Ruska carica Katarina Velika 1788. godine Srbe i Crnogorce pominje kao dva posebna naroda, što je vidljivo iz samog njenog proglasa: Vsjem Srbljem, Černogorcem i pročijem žiteljem slavnaja naroda.

Slavjnastvo se dugo zloupotrebljavalo za negiranje nekih istorijskih formiranih naroda. Sve do sredine XVIII vijeka u crnogorskoj literaturi je prisutna složenica slavjano-serpski kojoj se daje neadekvatno značenje. Tako slaveno-srpsko koljeno podrazumijeva Bugare, Srbe, Crnogorce, Slovence i Dalmatince.^[7] Relja Novaković, srpski istoričar, smatra Duklju/Zetu svojevrsnom državom, ni srpskom, ni hrvatskom, već “slovensko-dukljanskom”.^[8] Poznato je da se Crnogorci (Montenegrini) pominju kao “slovenski obitelji planina černogorskih”.^[9] Vladimir Ćorović navodi da je Primorska Zeta, sa – “mnogo romanskih elemenata, pod neposrednim i jakim uticajem zapadne kulture bila sasvim drugačija od brđanske i konzervativne Raške i protivurječnosti između njih razvile su se u dugo i krvavo suparništvo za prevlast među Srbima”. Ćorović još u XVIII vijeku, razlikuje “dvije etničke cjeline jedne države – Nemanjića”. Slobodan Jovanović tvrdi da su Srbi i Hrvati porijeklom “jedan narod”. Jovan Cvijić nalazi “zajedničke crte Srba i Hrvata, donijete iz pradomovine”. Branislav Đurđev smatra Srbe i Hrvate “jednim narodom”. Crnogorski vladika i vladar Vasilije Petrović, razlikuje etničku pripadnost balkanskih naroda: Albanaca, Makedonaca, Bugara, Srba, Crnogoraca i Bosanaca. U svom testamentu crnogorski vladika piše ruskoj carici Jelisaveti Petrovnoj da “ne ostavi crnogorski narod bez pažnje i milostive odbrane”. Crnogorski vladika Vasilije Petrović dalje piše: “Srblji malo gdje bitku dobiše bez Crnogoraca i Brđana”. On još konstatuje da Crnogorci “od svojih saveznika Srba, turskih podanika, bjehu ostavljen”. Završavajući kratku Istoriju o Černoj Gori, u Sank Peterburgu 1754. godine, vladika Vasilije zaključuje: “Ja vrlo kratko napisah ovaj izvještaj o crnogorskom nacionu”.^[10]

Crnogorski vladika i vladar Petar I Petrović (Sveti Petar Cetinjski) u svojim poslanicima pominje samo Crnu Goru, Crnogorce, Crnogorke, crnogorski narod, crnogorska bratstva i plemena, crnogorske nahije i crnogorske glavare. Čitavim svojim bićem i aktivnošću privržen je Crnogorcima i Crnoj Gori. Njegova poruka Crnogorcima je: “Mitropolit jeste prirodni Crnogorac iz prve crnogorske familije”. Petar II Petrović Njegoš u pismu srpskom knezu Milošu Obrenoviću, 1837. godine zalaže se da se “ustanovi pravilo knjigopečatanja među sobom, posebno Srbi i Crnogorci”. U pismu Bečkom dvoru 1837. i 1838. godine Njegoš predlaže (međudržavno) međusobno razgraničenje, između Austrije i Crne Gore i potpisuje se “Gospodar” čiji se preci i potomci kazuju “iz nacije crnogorske”. “Gorski vijenac”, štampan u Beču 1847. godine Njegoš je potpisao: “P. P. Nj. vladika crnogorski”.^[11] U Njegoševo doba, u Crnoj Gori su izdavane putne isprave, zvanično “Crnogorsko providno pismo” (pasaport, pasoš). Na pasošu je, između ostalog, uz ime imaoca pasoša ispisivano da je Crnogorac. Svoj pasoš pod rednim brojem 1, Njegoš je svojeručno napisao i potpisao da je “crnogorske nacije”.^[12] U pjesmi “Pozdrav rodu na Novo ljeto” Njegoš kaže:

Lipo, ljepo, lepo o lijepo,
listovi su jednoga cvijeta,
u pupolj se jedan odnjihali.

U svojim književnim djelima i pismima Njegoš piše o Srbima, srpstvu, srpskim junacima, ali neuporedivo više o Crnogorcima, crnogorstvu, Crnoj Gori i svemu što “izvire iz crnogorskog života”. A o kome bi mogao da piše više, nego o svom crnogorskom narodu, njegovoj borbi i životu i o crnogorskoj državi. On je crnogorski vladika, vladar, književnik i filozof. Njegoš je autohtoni Crnogorac. Njegovi mnogi preci rođeni su u Crnoj Gori. Njegoš nije “uljez” ili “dođoš”, koji boravi u Crnoj Gori. Njegoš se po vjeri smatrao srbinom (tj. pravoslavcem), a po narodnosti Crnogorcem. Pozivajući Simu Milutinoviću Sarajliju na “dvoboj”, Njegoš mu zbori: “Sad će da se vidi ko je veći junak – Srbin (tj. Simo) ili Crnogorac (tj. Njegoš)”. Crnogorski kralj Nikola Petrović je povremeno prekorijevao Crnogorce:

Ko Crnogorstvu ne bio vjeran,
Bogom i ljudima svud bio tjeran.

Fridrih Engels, u pismu Bronštajnu, 22. februara 1882. godine, navodi: “Hrvati i Crnogorci ne žele da se potčine suverenitu Beograda”, što će reći Srbije. Miloš Šobajić je istraživao “crnogorsku stvarnost”, po uputstvima srpskog naučnika Jovana Cvijića i zaključuje: “Srpstvo je bilo pojam širok, neshvatljiv za prostotu, nejasan za dinastiju, rasturen po gospodarstvu i raznolik po junaštvu”.^[13] Crnogorstvo se pominjalo i kao “nov spasilac i oslobodilac narodni”.

U prvoj Jugoslovenskoj enciklopediji (u više enciklopedijskih jedinica) nekoliko autora pišu o Crnoj Gori, crnogorskom narodu, crnogorskoj istoriji, crnogorskoj kulturi i mnogim crnogorskim svojstvima i vrijednostima.^[14] U Prosvjetnoj Enciklopediji se kaže da su Crnogorci južnoslovenski narod koji je tokom svoje istorije razvio karakteristike posebno narodne individualnosti i posebne nacije. Za Srbe se kaže da su “južnoslovenski narod, veoma blizak Hrvatima, Muslimanima i Crnogorcima”.^[15] Savo Fatić, potpredsjednik takozvane, i po svemu nelegalne i nelegitimne Podgoričke skupštine koja je nasilno ukinula crnogorsku državu i pripojila je Srbiji 1918. godine besjedi. “Mi od danas nijesmo više Crnogorci, nego Srbi”.

Poznato je da ni jedan srpski Ustav kao najveći akt države ne tretira Crnogorce Srbima (čak ih i ne pominje, pa ni one koji žive u Srbiji). U svim srpskim ustavima (turske provincije Srbije iz 1835. godine, Kneževine Srbije iz 1838. i 1869. godine, Kraljevine Srbije iz 1888, 1901. i 1903. godine, Narodne Republike Srbije iz 1947. godine, Socijalističek Republike Srbije iz 1975. godine, republike Srbije iz 1990. godine i nezavisne države Republike Srbije iz 2006. godine) ni u jednoj odrednici se ne pominju Crnogorci kao narod, a ni kao pripadnici srpstva.

Slobodan Milošević, bivši predsjednik Republike Srbije i predsjednik Savezne Republike Jugoslavije javno je govorio da je “crnogorska nacija fakticitet”. U saopštenju sa zajedničke sjednice Predsjedništva Socijalističke Republike Srbije i Predsjedništva CK SK Srbije 1988. godine se kaže: “Crnogorski narod ima svoju državu i tradiciju državnosti… Crnogorski narod je istorijski potvrdio svoj integritet i kroz svoju kulturu, tradiciju, naciju i državu. Duga je tradicija saradnje, prijateljstva i zajedničkog života crnogorskog i srpskog naroda… Negiranje crnogorske nacije i Socijalističke Republike Crne Gore, kao države crnogorskog naroda, reakcirano je i predstavlja neprijateljski postupak”.^[16]

(Fragment iz knjige Crna Gora i Srbija, Berane, 2011.)