ZNAMENITI CRNOGORCI U ŠUMADIJI

(Od početka naseljavanja do početka XX vijeka)

Piše:Marko Jokić

 

Još u vrijeme Jovana Cvijića (i pod njegovim nadzorom) je započeto istraživanje o  stanovništvu i naseljima gdje je živjelo pravoslavno stanovništvo ( ili kako su oni govorili „srpsko stanovništvo“.Očigledno,da su mislili da svi koji su primili pravoslavlje „moraju“ biti Srbi).Angažovan je veliki broj saradnika  koji su dobili istraživačke zadatke i metodologiju prikupljanja podataka.Ovi radovi su imali određen doprinos u tadašnjoj i budućoj nauci,uz sve nedostatke i nesigurnosti koje su ih pratile.Iz knjiga se može vidjeti da su ogromni materijal i konstatacije proizvod „neposrednog kontakta“ tzv.istraživača.Zašto pominjem nesigurnosti?Očigledno je da sve te silne knjige se ne oslanjaju na pisane izvore ili neka vjerodostojna dokumenta.

Tako npr. Andrija Jovićević za prikupljanje građe za knjigu  Malesija navodi da mu je bilo dovoljno “..da 1920 i 1922. preko ljeta  obiđe čitavu Malesiju,kako bi prikupio podatke o tom području u današnjoj Crnoj Gori i Albaniji.Prve godine(tokom ljeta,dok je narod na veoma razuđenim katunima-prim.M.J) sam obišao Grude,Hote i Klimente,jer su ova plemena bila zaposjednuta našom vojskom.Kako sam kaže,druge godine sam imao namjeru da proučim Škrelje i Kastrate,zato sam pošao u Skadar,da tražim dozvolu od skadarskog perfekta.Zadržao sam se u Skadar dugo vremena,gdje sam upoznao  više viđenih Škrelja i Kastrata,koji su mi dali podatke o Malesiji.Sva ova ispitivanja sam radio po želji i upustvima g.Jovana Cvijića”.Ovo je izvod iz predgovora knjige Malesija koji je napisao autor 1.maja 1923.godine.

Obzirom na nerazvijenu putnu infrastrukturu,nedostatak savremenaih sredstva komuniciranja,itd.,malo je čudno da se prepješači i istraži tako veliko područje za tako kratak rok!? Sem toga ,kako saopštava autor,da je u Skadru upoznao viđene ljude koji su mu sve dali za ostala dva plemena!?(Očigledno,Јоvićević nije ni stizao do teritorijaa naseljenih plemenima Škrelje i Kastrati!Kako je tek obavio istraživanje i napisao pozamašnu knjigu,koju je tada štampala Srpska Akademija nauka?Logično je postaviti pitanje koliki je stepen vjerodostojnosti teksta u jednom takvom „naučnom“ djelu?Pogotovu,od značaja je izbor sagovornika koji su ma dali podatke o porijeklu,običajima,životu,…Da li je moguće i danas u 21.vijeku za tako kratko vrijeme prikupiti tako značajnu i obimnu građu,koja će se dičiti naučnošću?Da li takva građa može biti osnova budućim naučnim istraživanjima?Kako su birani „pamtiše“,koji su davali podatke Jovićeviću?Da li je bili prepravljanja i oblikovanja izjava koje su date Jovićeviću?No, nije problem samo „istraživač“ Jovićević.Pristup tzv.istraživanja je bio istovjetan za sve koji su se tim pitanjem bavili s kraja XIX i početkom XX vijeka.Da li se na takvim „činjenicama“ može zasnivati razvoj naučnih teorija o porijeklu stanovništva,itd.?

Sva ova pitanja su osnovana,imajući u vidu i upustva koje je Cvijić dao svojim „istraživačima“?

Sve radove je objavila i Srpska akademija u svojim izdanjima,poznatim pod imenom:Naselja i porijeklo stanovništva.Na osnovu tih izdanja (od više različitih autora),može se doći do podataka o Crnogorcima koji su se u različitim periodima nastanili u Srbiji.

Najprije treba reći,da u Srbiji ima malo starosjedioca,potomaka Srba (P.Šobajić,S Crnogorskih krševa u Šumadiju,Vreme,27.12.1932.g).Šobajić piše „Starinaca se najviše očuvalo u istočnoj Srbiji.,naročito u Timočkoj krajini i Pirotskom kraju.U dijelu od Morave do Drine,pa do bivše turske granice,starosjedioci čine samo 10%.Izuzev njih,sav ostali narod Srbije je došljak,doseljenik iz drugih zemalja,Bosne i Hercegovine , Crne Gore,Stare Srbije,Makedonije i Vojvodine,pa i drugih krajeva“.

Prema tvrdnjama Šobajića „ u dolini Morave preovladavaju doseljenici sa Kosova i Metohije,Prizrena i južnih vardarskih oblasti..U vrijeme Karađorđevog ustanka,mnoga su sela,krčeći šume po Srbiji osnovali doseljenici iz Crne Gore“.Po pisanju P.Šobajića dvadesetih godina prošlog vijeka,porodice ovih doseljenika su se veoma razgranale.

Najviše doseljenika je bilo iz okoline Nikšića (tzv.crnogorska Hercegovina)-od plemena Drobnjaka,Pivljana,Nikšićana,Banjana i dr.Zatim,veliko iseljavanje je bilo i iz crnogorskih brda (Bjelopavlića,Pipera,Rovaca ,Vasojevića i dr).Najmanje iseljenika je bilo iz Stare Crne Gore.Jovan Cvijić je proučavao kako su se doseljenici prilagođavali novoj sredini i konstatuje „..da su se uglavnom svi prilagođavali novoj sredini i novom načinu života (čitaj:asimilovni su),ali oni iz Stare Crne Gore su najduže čuvali svoj mentalitet,nošnju i i osobine govora“.

U knjigama se mogu naći sva imena crnogorskih naseljenika u Šumadiji,koji će biti znamenite ličnosti u istoriji Srbije.Najprije,Ilija Garašanin(*),čiji su preci odselili iz Bjelopavlića.Milan Đ.Milićević piše da se otac Ilije Garašanina,Hadži Milutin Savić Garašanin rodio u selu Garaši kod Kragujevca.U Garaše su doselili iz Bjelopavlića sa Orje Luke kod Danilovgrada.Potiču od bratstva Boškovića,od izvjesnog Petra Boškovića koji je bio čuveni Bjelopavlićki  ratnik u borbama protivu turaka.Kako su turci držali utvrđenje Spuž,to je tokom nekoliko neuspjelih pokušaja zauzimanja Spuža ,u jednom od njih pogubljen Petar Bošković.Tada  Petrovi sinovi odluče da napuste Bjelopavliće i nasele u Srbiju.Od njih su nastali Garašani.Pominje se da je selo Garaši dobilo ime po planini Garač iznad Orje Luke.Po drugom,manje pouzdanom predanju Garašani su iz sela Vinići u Bjelopavlićima,od bratstva Mrčajića,koje je izumrlo.

Ilija Garašanin (1812-1874) je jedan od najvećih srpskih državnika,radio i kod Obrenovića i Karađorđevića.Srbi su za njega govorili da je bio „ prvi jugoslovenski državnik među Srbima,smatrajući da samo jedna velika jugoslovenska država može održati svoju samostalnost i izbjeći zavisnost,kako od Rusije,tako i od Austrije“.

U Garašima,pored bratstva Garašanin živi i Skerlići (u selima Jasenice i Lesovice),porijeklom iz Nikšića.Najprije su odselili u Stari Vlah,a zatim u XVIII vijeku u Šumadiju.Od njih je čuveni profesor beogradskog univerziteta dr Jovan Skerlić.

Dalje,Jovan Čupić,vojvoda prvog ustanka je rodom iz Dobrilovića iz Pive.Zbog svojeg junaštva opjevan je u pjesmi Zmaj od noćaja.Iz Pive su odselili u Mačvu.

Sima Milutinović-Sarajlija je porijeklom iz okoline Nikšića.Prema pisanju Glasa Crnogorca on je iz sela Dragovoljića kod Nikšića,što je njegov sin Dragiša potvrdio Đorđiju S. Đorđeviću,koji je pisao o Milutinoviću.

Veliki naučnik dr Jovan Cvijić je porijeklom iz plemena Drobnjaka-crnogorska Hercegovina.Po sjećanju Jovana Cvijića (koje je saopštio Petru Šobajiću),iz Drobnjaka se odselio njegov prađed Cvijo,po kome su dobili prezime Cvijić.Najprije su odselili u Foču,a zatim u Loznicu.

Porodica Vukomanovića iz sela Srzojevci ispod Rudnika je porijeklom iz Nikšićke Župe,od kojih je kneginja Ljubica,žena kneza Miloša.Odselili su iz Nikšića u XVIII vijeku.Bliski srodnici sa Vukomanovićima iz Nikšića su i Hadžići(ranije zvani Nikolajevići) u Babinoj Luci u Valjevskoj Kolubari,od kojih je Hadži Ruvim.

Nadalje,i kraljica Draga koja je ubijena, je po istraživanjima g.R.Uskokovića starinom od Nikšića.Njena porodica se najprije odselila u okolinu Sjenice a zatim  pod planinu Javor u Ivanjicu.Jedan njihov ogranak je kasnije odselio u selo Lunjavica u Šumadiju,gdje su se prezivali Milićevići.Dragin otac Panto se prezivao Lunjevica,prezime su uzeli pri preseljenju u Srbiju.

Porodica dr Jovana Žujovića,profesora i akademika,je po njegovom kazivanju porijeklom iz Pipera,a naselili su najprije u okolinu Sjenice,a odatle dalje  pod Kosmajem i u Šumadiju..Žujovići su se u selu Rogami dugo prezivali Nikolići,po pretku Nikoli iz Pipera.Kada je Karađorđe udario na Sjenicu,oni su se rasturili po valjevskom,kragujevačkom i beogradskom okrugu.Slave Aranđelov dan..

Iz Pipera je porijeklom i glasoviti junak Uzun Mirko Apostolović,učesnik prvog i drugog srpskog ustanka.Njegov otac Petar se doselio iz Pipera prvom polovinom 18.vijeka u selo Smrdljivci,u Rudničku nahiju.

Dalje,Mladen Milovanović,predsjednik Praviteljstvujušćeg savjeta Karađorđevog,je porijeklom Cerović iz Drobnjaka (podaci uzeti iz istraživanja Andrije Luburića).

Uskokovići u užičkom kraju,od kojih je književnik Milutin Uskoković su porijeklom od Uskokovića iz Lješanske nahije u Crnoj Gori.

Čuveni profesor Ljubo (Ljuba) Stojanović vodi porijeklo iz Nikšića,odnosno Trebjese pored tog grada.U Nikšiću su se prezivali Bjeletići.Odselili su se u 18.vijeku u Bileću,a odatle se raselili u Ljuboviju,Užice i Valjevo.

Dinastija Obrenovića je porijeklom iz Bratonožića u Crnoj Gori..Priređivač Užičke Crne Gore,Ljuba Pavlović kaže „da je zabilježio od Miloševića (Đukića) iz gornje Dobirnje da je od njih knez Miloš“.Ova selidba iz Bratonožića se dogodila kraje XVII vijeka.

Erdaljanović tvrdi da je Miloš T.Obrenović zapravo Miloš Milošević,te u jednoj raspravi kaže da su Obrenovići od bratstva Progonovića.Zbog krvi je Tomaš sa sinom Jankom prebjegao za Bijelo Polje ili Berane,negdje početkom 18-tog vijeka,pa je seleći se za Srbiju poginuo.Ostala mu je žena sa tri sina,te da su od njih Obrenovići.

Mišo Anastasijević,bogati beogradski trgovac je od bratstva Trebješana iz Nikšića.Iz Nikšića su odselili oko 1780. godine.

Ljubo (Ljuba) Kovačević i njegov sinovac,general Mihailo Kovačević,koji je poginuo od Bugara kod Štipa,rodom su iz Kovačevića u Gornjem Lajkovcu pod Maljenom.Došli su krajem 17-og vijeka iz Drobnjaka.Rod su im Užički Kaljevići.Inače,Kaljevići su iz Drobnjaka najprije pošli u Stari Vlah,a zatim u Kolubaru.Od njih su Koljevići,Markovići,Mišići,Paunovići i Matijevići.Od ovih Mišića je i vojvoda Živojin Mišić.Od Užičkih Kaljevića je bio novinar i političar Ljubomir Koljević.

Avram Petronijević,državnik i pisar deputacije,koji je 1820 godine išao kod Porte radi potvrđivanja kneza Miloša za naslednika  kneza Srbije je iz Crne Gore.Rođen je u Tekiji kod Dunava.Po pisanju M.Đ.Milićevića roditelji su mu došli iz Crne Gore  u Šumadiju u selo Temnik,odakle su se odselili u Tekiju.U Crnoj Gori su se prezivali Stjenjići.

Iz Crne Gore je i junak Vaso Čarapić .Po pisanju M.D. Milićevića,porijeklom je iz Kuča.Erdeljanović i Andrija Luburić,međutim tvrde da je iz Drobnjaka,odakle su se odselili u Užice.Odatle su neki pošli u Mačvu,a treći u Rudnički kraj.Jedna grupa je zatim pošla pod Avalu.Po Erdeljanoviću jedna porodica Ćalov u Donjem Dragačevu su rođaci sa Čarapićima,a oni su iz Drobnjaka.

Šabački episkop Hadži Milentije Simeonović je porijeklom iz Nikšića.Ubijen je po naredbi kneza Miloša 1816.godine.U Nikšiću se zna da je od bratstva Ivanovića iz Liverovića (kod Nikšića).

Čuveni junak Jovan Mićić je porijeklom iz Morače,Crna Gora.

Loznički vojvoda Ante Bogićević je starinom iz Drobnjaka.Rodio se u selu Krupica kod Loznice.Po ispitivanjima dr Borivoja Milojevića u ovo selo su se doselili iz Drobnjaka.

Srpski („po poreklu crnogorski“) istoričar i akademik dr Jovan Tomić je porijeklom iz Drobnjaka.Polovinom  XVIII vijeka su se preslili iz Drobnjaka u Novu Varoš.

Užički Đurići,od kojih je prota Milan Đurić su porijeklom od Karadžića iz Drobnjaka.

Prema pisanju Andrije Luburića,Filip Višnjić je od Višnjića sa Golije iz Crne Gore,koji su najprije odselili u okolinu Gacka.Tamo se odselio Filipov đed.Odatle su kasnije nastanili u Zagorje,a nakon toga u selo Trnava (Zvornička nahija).

Starevina Kons.N. Nenadovića je mjesto Birač,pored sela Miljanići u Banjanima kod Nikšića.Iz tog sela je i Luka Miljanić,čuveni barjaktar Baja Pivljanina.Nenadovići su u Srbiju odselili oko 1816.godine.Od Nenadovića je i Ilija Birčanin,valjevska Podgorina.

Takođe,i Hajduk Veljko Petrović je iz Crne Gore.Po predanju je iz Rovaca ili Morače.

Po jednom predanju (Moračkom) je njegov otac Otaš pošao u Bijelo Polje da služi kod begova Ćorovića,odakle je odlazio u Podgoricu i učestvovao u boju na Krusima,kada su Crnogorci potukli Mahmut pašu Bušatliju.Veljko je ubio nekog arnauta i pobjegne u Srbiju.

Svakako,ovo nije konačan spisak znamenitih ličnosti porijeklom iz Crne Gore,koji su se nastanjivali po Šumadiji.

__________________

(*) Svi podaci u uvom tekstu su uzeti iz tekstova koje je napisao i objavio Petar Šobajić u dnevnoj novini  Vreme ( 27.,28.,29. i 30 decembra 1932.godine.)

Bilo bi vrlo interesantno analizirati i odnos tih (i ostalih) Crnogoraca u Srbiji prema pradomovini.Kada čovjek i pomisli na takvu analizu,padne mu napamet i konstatacija francuskog konzula Ekara  u dijelu knjige Sjeverna Albanija u kojem opisuje Gusinjsku kazu i podanički odnos prema Turskoj,napuštanje vjere,jezika i običaja ,a sve zarad “lagodnijeg života u ravnici”.