Prosvjetni rad,KULTURA
27.maja, 2013.
Portreti crnogorskih filozofa 20 vjeka: Vujadin Jokić
OPUS OD ZNAČAJA ZA BUDUĆNOST FILOZOFSKOG MIŠLJENJA
Piše: Nikola Racković
Vujadin Jokić pripada redu istaknutih jugoslovenskih filozofa druge polovine XX vijeka. U filozofsku literaturu unio je nove teme, pristupe i podsticaje. U filozofiji su ga najviše privlačile, i do njih je najviše držao, ideje i stavovi koji u sebi sadrže otvorenost: otvorenost ka drugom i drugačijem, otvorenost prema budućnosti. Filozofski opus Vujadina Jokića od značaja je za budućnost filozofskog mišljenja. Otuda njegovo djelo zaslužuje posebnu pažnju.
Vujadin Jokić rođen je u Velici (Plav) 1928, preminuo je u Beogradu 1986. godine. Umro je ne napunivši 60 godina života, dakle u vrijeme kada se, smatrali su Stari Grci, dostiže vrhunac (akme) stvaralaštva.Živio je u skladu sa svojom filozofijom, na druge i drugačije vidove življenja nije pristajao.
Gimnaziju je učio u Peći i Beranama, a učiteljsku školu u Sarajevu. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu (filozofska grupa) u Sarajevu 1956. godine. Doktorirao je iz estetike, 1970. u Beogradu.Bio je univerzitetski profesor za predmete Filozofija XX vijeka i Estetika. Predavao je na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu, Filozofskom fakultetu u Prištini i Filozofskom fakultetu u Nikšiću. Pored toga, bio je urednik časopisa Književna kritika (Beograd) koji je tretirao složenu problematiku odnosa filozofije i književnosti,i imao je posebno mjesto u jugoslovenskoj književnokritičkoj periodici.
Studije, rasprave, osvrte, članke, prikaze objavljivao je u jugoslovenskim periodičnim(serijskim) publikacijama, a publikovao je i više monografskih djela. Tretirao je brojna filozofska pitanja.Posebno se bavio filozofijom Serena Kerkegora, Martina Ajdegera, o kojima je objavio posebne studije, kao i Marksovom viđenju umjetnosti. Autor je opsežne i jedinstvene studije o odnosu filozofije i poezije (1986),koja je objavljena neposredno pred smrt.Jokićev opus dopunjuju Filozofske i književno-kritičke rasprave (1975) i Razmeđa savremene filozofije (1981).
Međa i razmeđe
U Filozofskim i književno-kritičkim raspravama razmatra pitanja kao što su: logika umjetničkog stvaranja, umjetničko određenje čovjeka, čovjek u Hegelovom filozofskom sistemu, nesporazumi oko mudrosti i zabluda filozofije, Epikurova filozofija zadovoljstva, filozofija običnog jezika, značenje genijalnosti u sistemu Kantove estetike, dometi i mogućnosti komparativne estetike,mogućnosti estetike čistog objektivnog duha i dr.
I Razmeđa savremene filozofije raznorodnog su sadržaja; dominiraju pitanja: filozofija ja, filozofija cogita, raskid sa filozofijom sistema, pojam egzistencije u filozofiji Kjerkegora i Jaspersa, ključni pojmovi Kjerkegorove filozofije u savremenoj filozofiji, transcendentalna filozofija od Kanta do Huserla, transcendentalna analiza svijesti: Kant – Huserl, teorija istine: Brentano, Huserl, Hajdeger; Huserlova i Sartrova fenomenologija, Huserlova i Merlo–Pontijeva fenomenologija,Hajdegerova misao,Marks i Hajdeger. Razmeđa savremene filozofije u stvari su autorovo ukazivanje na međuveze onog dijela savremene zapadne filozofije koji se smatra otvorenim filozofskim mišljenjem za mnoge puteve, ali i stranputice, kako je to sam autor formulisao. Već na početku knjige određuje ključne pojmove: međa i razmeđe. Međa uokviruje, zatvara. U filozofiji je međa misao bez veće mogućnosti za korespondenciju, misao bez budućnosti. Nasuprot tome, razmeđe znači rasturenu među, otvorenost, uokvirenost. Jokić dalje recizira: razmeđe u filozofijije misao koja omogućava korespondenciju i koja je okrenuta budućnosti. Filozofija razmeđa prethodnu misao koristi da bi svoju otvorila za buduće mišljenje. Ona je, zaključuje Jokić, na neki način put u buduće mišljenje.
Njegov Uvod u filozofiju (drugo izd., 1989) nije nastao po uzoru na već postojeća djela istog sadržaja i namjene.Knjigom su obuhvaćeni i naznačeni najznačajniji problemi i najvažnija pitanja uvođenja u filozofiju. Autor prvo razmatra pitanje: šta je filozofija? Zatim ispituje odnos filozofije i drugih oblasti duha (filozofije i nauke, filozofije i ideologije, filozofije i religije, filozofije i umjetnosti, filozofije i politike, filozofije i političke ekonomije;zatim odnos teorije i prakse).Analizira temeljne pojmove filozofije (bitak i biće, logos,ideja, supstancija, objekt–subjekt,iskustvo, razum, um).Na kraju ukazuje na otvaranje kao bitno svojstvo filozofskog mišljenja.
Filozofija ne smije biti ravnodušna
Cilj Jokićevog izlaganja nije da pruži precizne i tačne odgovore, već da podstakne na traganje za adekvatnim odgovorima, a to i jeste svrha filozofiranja, ne gubeći iz vida specifičnost predmeta kojim se ova oblast bavi.
Kakve su perspektive filozofije i filozofskog mišljenja?Kakva je budućnost filozofije?V. Jokić naglašava da su istorijske i duhovne nužnosti filozofiranja trajne. Filozofija je misao vremena, ali u isto vrijeme i borba protiv tog vremena s ciljem da se dođe do boljeg i naprednijeg. Filozofija je jedina oblast duha koja ne smije biti ravnodušna, smatra Jokić.Ukazuje na to da je put u filozofiju veoma dug i težak. Na kraju zaključuje: „Najopštije rečeno, filozofija se mora znati, ona se mora osjetiti, i ona se mora živjeti.“
U studiji Filozofija i poezija polazi od stava da su filozofija i poezija jedno, isto, a istost shvata kao temeljnost uma čovjeka, njegovog logosa i istine – logosa kao istine i istine kao logosa. Filozofsko i poetsko su temeljno, bitno pitanje i temeljni bitni odnos. Filozofija, zaključuje, nije naučnadisciplina, neki dio duha, uma, već duh i um sami u svojoj cjelini; filozofsko najprije obuhvata sve ljudsko.Isto tako, pjesništvo, poezija, nije jedna forma umjetnosti,već nešto po čemu sva umjetnost jeste. Poezija kao poezis otkriva po čemu bića jesu. Poezija svemu otkriva svijetlo.Poezija i filozofija su vještački odvojene oblasti duha. Jedinstvo filozofije i poezije vidi u tome što poezijom ono što jeste, u čovjeku i preko čovjeka, dolazi do riječi, čime biva prisutno u svojoj mogućnosti za čovjeka. S druge strane, poezija razotkriva biće i bitak uopšte.
Jokić misli da je poetsko djelo duhovna usmjerenost i da preko svog izraza pokušava dokučiti bitak, tj. ono najsuštastvenije u bitku, njegovo biće; poetsko razmišljanje o biću bitka. Dalje smatra da je filozofija svugdje gdje je prisutna misao. Gdje je prisutno mišljenje, tu je i filozofija.
Otvorenost prema drugom i drugačijem
Filozofija i pjesništvo drže nas u vječitoj budnosti i znanju da još nijesmo kod onoga do čega nam je uvijek stalo. I filozofija i pjesništvo se razvijaju i postoje ne kao posredovanje, već kao vječito traženje.
Zaključuje da je filozofija u poeziji na svom izvoru, kao što je poezija u filozofiji na svom izvoru.Istost i jedinstvo filozofije i poezije i njihovu međusobnu povezanost nalazi u: 1. filozofiji i poeziji kao čuđenju, 2. filozofiji i poeziji kao pitanju, 3. filozofiji i poeziji kao sumnji, 4. filozofiji i poeziji kao istini, 5. filozofiji i poeziji kao kritici, 6. filozofiji i poeziji kao prekoračenju i 7. filozofiji i poeziji kao nadi.Jokić ukazuje na to da filozofija i pjesma ne mogu početi kad ko hoće, već onda kad je neko na samom izvoru i biti istorije i svijeta.
Pokazuje se, dakle, da ne postoje pitanja značajna za filozofiju i njeno razumijevanje o kojima Vujadin Jokić nije raspravljao i o njima davao svoje viđenje.
S uvažavanjem i razumijevanjem odnosio se prema filozofskim pravcima, školama, strujama, ali se nijednoj nije priklonio; pripadao je filozofiji i onome što čini njenu suštinu. Jokić se priklanja onim filozofskim stanovištima koja su otvorena prema drugom i drugačijem, koja znače podstrek razvoju filozofskog mišljenja. Jokić se ne zaustavlja na određenoj tvrdnji, pitanjima otvara i usmjerava misao prema novim rješenjima i drugačijim mogućnostima.
ONTOLOGIJA, GNOSEOLOGIJA, ANTROPOLOGIJA
Pitanje „Šta je filozofija?“ uvijek je otvoreno. Jokić ističe da je filozofija jedina oblast ljudskog duha koja se sama za sebe uvijek pita i sama sebe dovodi u pitanje. Otuda je, smatra on, smisao traženja definicije filozofije u stvari razmišljanje o suštini svake filozofije. Jokić zaključuje: filozofija se određuje filozofiranjem, preko filozofiranja pronalazimo filozofiju i određujemo filozofiju. Filozofija se ne može izlagati na školski način tako što bi se dala jedna objašnjavajuća rečenica o pojmu ’filozofija’. Kad je o definisanju filozofije riječ, radi se o traženju ideje jedne filozofije. Filozofija je, naglašava Jokić, od svojih početaka postavila pitanje odnosa čovjeka i totaliteta. To je ostalo kao osnovni predmet filozofije, tj. univerzalnost tog odnosa.
Jokić filozofiju određuje kao ljudsku duhovnu aktivnost koja se bavi pitanjima bitka i ljudske akcije,pitanjima postojećeg i ljudske biti u tom postojećem.Ona je, precizira dalje Jokić, uvijek trostruke prirode: ontološke, gnoseološke i antropološke.
Za filozofiju je bitnija cjelina, cjelovitost. To važi i za odnos prema filozofiji. Tako V. Jokić, raspravljajući o bilo kom filozofskom pitanju važnom za uvođenje u filozofiju, razmatra ga cjelovito dajući sistematičan i sintetičan pregled rješenja tog pitanja kroz istoriju filozofije.
VUJADIN JOKIĆ
REČI
Srećna saglasja
Koja veliki vrebaju
Ono što deca izuste lakoćom
Ono što gradi i čuva kulture
Rad reči je rad
Kojim duh tka materiju
Zato je nebo najveća rečitost
Nebo kazuje i delo ruku
Reči su kazivanja vaseljene
Zato je pesma najveće veselje reči
(Iz zbirke “Principi opstanka”,
Plav, 1986)